جامعه‌شناسی جناییجامعهشناسی جنایی از اصطلاحات علم حقوق بوده و به رشته‌ای از جامعه‌شناسی گفته می‌شود که عوامل جرم و صور گوناگون بزه در میان جوامع انسانی را با روش عینی و علمی یا مشاهده و مقایسه با کمک آمار جنایی بررسی می‌کند؛ هدف از این بررسی، تشخیص مشکلات و آسیب‌های اجتماعی و رابطه آنها با بزه و بزهکار، راه‌های جلوگیری از ارتکاب جرم و نیز روش‌های درمان و اصلاح و تربیت مجرمین است. برخی از نظریه‌های جامعه‌شناسی جنایی عبارتند از: نظریه نابهنجاری، نظریه خرده فرهنگی، نظریه معاشرت‌های ترجیحی، نظریه برچسب‌زنی، نظریه کنترل اجتماعی. ۱ - تاریخچهاصطلاح جامعه‌شناسی جنایی برای اولین بار به زبان ایتالیایی (Sociologia Criminala) توسط انری کوفری (۱۹۲۹- ۱۸۵۶) برای عنوان چاپ دوم کتاب وی به نام «افق‌های نوین حقوق کیفری» برگزیده شد و در انگلیس به (Sociology of crime یا Criminal Sociology) ترجمه شد. ۲ - تعریفجامعهشناسی جنایی، رشته‌ای از جامعه‌شناسی است که می‌توان آن را به مطالعه علمی زندگی گروهی انسان‌ها تعریف کرد؛ همچنانکه یکی از رشته‌های اساسی جرم‌شناسی نیز می‌باشد؛ بنابراین با تلفیق اصول جامعه‌شناسی و جرم‌شناسی، می‌توان گفت «جامعه‌شناسی جنایی علمی است که درباره عوامل و شرایط جرم‌زا و صور گوناگون بزه و جنبه کمی و کیفی آن و پیدایش فرد یا گروه‌های جامعه ستیز در میان جوامع انسانی با روش عینی و علمی یا مشاهده و مقایسه با کمک آمار جنایی به بررسی و تحقیق می‌پردازد تا رابطه بزه و بزهکار را با جامعه دریابد، مشکلات و آسیب‌های اجتماعی یعنی جرائم ناشی از سوء تاثیر عوامل اجتماعی را تشخیص دهد و با همکاری گروهی و همه جانبۀ متخصصان رشته‌های مختلف علوم اجتماعی، بر طرق پیشگیری از حدوث جرائم در یک جامعه و روش‌های درمان و اصلاح و تربیت کسانی که به کجروی و تبهکاری افتاده‌اند و سازگار ساختن آنان با نظام اجتماعی دست یابد.» ۳ - مقایسه جامعه‌شناسی جنایی و حقوق جزاباید بین جامعه‌شناسی جنایی که یکی از شاخه‌های مستقیم جامعه‌شناسی است و جامعه‌شناسی حقوق جزا، تفکیک قائل شد «به اعتقاد جرم شناسان، جامعه‌شناسی جزایی شاخه‌ای از جامعه‌شناسی حقوقی است که جنبه‌های مختلف واکنش اجتماعی علیه بزهکاری را مطالعه می‌کند، البته نه تحت معیارهای حقوقی بلکه به عنوان اعمال اجتماعی که قابلیّت آن را دارند تا از روش‌های جامعه‌شناسی بهره گیرند» جامعه‌شناسی جزایی خود مشتمل بر سه بخش است: ۱- جامعه‌شناسی حقوق جزا در معنای خاص که مبتنی بر مطالعه تجربی قوانین جزایی است؛ ۲- جامعه‌شناسی مجازات که مجازاتها را به عنوان اعمال اجتماعی می‌شناسد و در زمینه شرایط اجتماعی اعمال مجازاتها و توسعه آنها و تاثیرات آنها بر جامعه مطالعه می‌کند؛ ۳- جامعه‌شناسی دعوای جزایی که به مطالعه عملکرد دستگاه‌های مختلف عدالت جزایی مانند پلیس، دادسرا، دادگاه‌ها، وکلا و... و نتایج جامعه‌شناختی آنها می‌پردازد؛ برخی از نظریه‌های جامعه‌شناسی جنایی عبارتند از: نظریه نابهنجاری، نظریه خرده فرهنگی، نظریه معاشرت‌های ترجیحی، نظریه برچسب زنی، نظریه کنترل اجتماعی. [۱]
کوئن، بروس، مبانی جامعه‌شناسی، ص۱۵، ترجمه و اقتباس غلام عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، ۱۳۸۱، چاپ سیزدهم.
[۲]
کی‌نیا، مهدی، مبانی جرم‌شناسی، ج۲، ص۳۷، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
[۳]
نوربها، رضا، زمینه جرم‌شناسی، ص۷۳ و ۷۴، تهران، گنج داتش، ۱۳۸۰، چاپ دوم.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جامعه‌شناسی جنایی»، تاریخ بازیابی ۹۹/۶/۴. |